Podstawowe pojęcia archiwistyki
Jan Andrzejewski
Podstawowe pojęcia archiwistyki
Archiwistyka
Archiwistyka jest tą dziedziną nauki o archiwach, która zajmuje
się badaniem procesów archiwotwórczych w celu formułowania zasad
teoretycznych opracowywania i udostępniania archiwaliów. Jest ona
humanistyczną dyscypliną naukową, wywodzącą się z historii,
powiązaną również z bibliotekoznawstwem i informacją naukową.
Przedmiotem badań archiwistyki są archiwa i archiwalia. W zakres
archiwistyki wchodzą badania nad powstawaniem archiwaliów, ich
charakterem w sensie zarówno cech fizycznych, jak też zawartości
merytorycznej; innymi słowy aktoznawstwo. problemy gromadzenia (tzw.
"opieka nad narastającym zasobem"; "nadzór nad aktotwórcami"; lub
też potocznie wśród archiwistów "nadzór nad przedpolem
archiwalnym"), przechowywania (np. rozmieszczenie w archiwach,
gospodarka magazynowa czyli stan i utrzymanie magazynów, konserwacja
archiwaliów), opracowywania (zasady sporządzania pomocy
archiwalnych) i udostępniania tejże dokumentacji. Archiwistyka
dzieli się na Teorie archiwalną, Metodykę archiwalną i
Archiwoznawstwo:
Teoria archiwalna bada historię dyscypliny, jej podziału, wciąż
zmieniający się zakres; definiowanie podstawowych pojęć
archiwalnych, ich aktualizacją i określeniem wzajemnych relacji,
formułowaniem i definiowaniem zasad rządzących różnymi dziedzinami
funkcjonowania archiwów, formułowaniem praw i zasad archiwalnych.
Metodyka archiwalna zajmuje się wskazywaniem optymalnych metod
działania archiwów w czterech zakresach: gromadzenia,
przechowywania, opracowywania i udostępniania. Archiwoznawstwo to
dyscyplina archiwistyki zajmująca się dziejami archiwów (w
rozumieniu instytucji gromadzącej archiwalia) jak i poszczególnych
zespołów lub zbiorów archiwalnych. Archiwoznawstwo powiązane jest
metodami badawczymi z historią administracji. Poprzez badanie i
opisywanie procesów kształtowania się zasobu archiwalnego i
organizacji archiwów służy doskonaleniu opisu przechowywanego
zasobu.
Przedmiot badań archiwistyki
Niekiedy jednak można spotkać się z określeniem archiwistyki
jako nauki, której przedmiotem zainteresowania jest archiwum. Wydaje
się, że nie powinna już dziś budzić wątpliwości kwestia, że nie ma
zasadniczej różnicy między dokumentem i aktem, choć nie jest to
jedno i to samo, jak również nie ma różnicy między dokumentem
średniowiecznym a nowożytnym, choć formy ich są różne. Jeżeli
staniemy na takim stanowisku, to bez trudu przyjdzie godzić się, że
dokument nie jest przedmiotem archiwistyki. W tym względzie
dyplomatyka będzie dostarczała archiwistyce jedynie wielu zdań
protokolarnych, gotowych ustaleń, choć nie ma wątpliwości, że i
archiwistyka może być pomocna w tym względzie dla dyplomatyki.
Zakres badań
Zakres nauki o archiwach, a konsekwentnie także archiwistyki,
jest określany różnie. Najczęściej jednak zdaje się przyjmować, że w
zakres nauki o archiwach wchodzi archiwistyka, czasem opatrzona
przymiotnikiem właściwa, pura (używający terminu archiwistyka jako
nadrzędnego pojęcia mówią o teorii archiwalnej), archiwoznawstwo
oraz archiwoekonomia (czasem w tym znaczeniu mówi się o archiwistyce
stosowanej lub praktycznej).
Zadania archiwistyki
W gruncie rzeczy przedmiotem jej zainteresowania nie jest bowiem
określony gatunek źródeł, ale ochrona i udostępnianie źródeł w
ogóle. Z tego też punktu widzenia każda nauka pomocnicza jest
dyscypliną pomocniczą nauki o archiwach, a historyka interesować
będzie jako technika porządkowania i udostępniania określonych
gatunków źródeł. Nie można także zapominać, że archiwa z natury
rzeczy są ważnym ogniwem chronienia narodowego zasobu kulturalnego,
co także nie pozostaje bez wpływu na określenie charakteru nauki
zajmującej się nim.
Archiwum (znaczenia)
Istnieje jednak zasadnicza różnica między pojęciem archiwum
stosowanym w archiwistyce a archiwoznawstwie. W tym ostatnim
przypadku przez archiwum rozumie się zbiór źródeł pisanych,
organizowany dla celów badawczych i w celu zabezpieczenia ich przed
zniszczeniem, zbiór posiadający wiele archiwów w pojęciu
archiwistyki. Tym samym archiwoznawstwo znajduje się na pograniczu
archiwistyki i historii nauk historycznych. Równocześnie jest w
stanie dać odpowiedź na wiele pytań z zakresu historii kultury, itp.
zagadnień stykowych.
Nazwa archiwum wywodzi się od greckiego archeion — siedziba
urzędujących władz miejskich (arche — władza). Pojęcie to używane
jest w kilku znaczeniach.
a) Miejsce, w którym przechowuje się archiwalia, czyli te wszystkie
akta, które kwalifikują się do przechowywania w różnorakich celach;
w języku staropolskim w tym znaczeniu używa się słowa: sklep,
sklepienie.
b) Instytucja, która owo miejsce przechowywania organizuje, gromadzi
i zabezpiecza akta oraz kwalifikuje je do przechowywania, a
następnie udostępnia (w tym znaczeniu posługuje się tym terminem
archiwoznawstwo).
c) Zasób akt powstałych w wyniku działalności urzędu albo też
systemu urzędów ze sobą związanych lub też zespół określonych akt
związanych z działalnością osoby prawnej lub fizycznej (w tym
znaczeniu posługuje się tym terminem archiwistyka).
d) Urząd wiary publicznej, mający na celu zaspokajanie bieżących
potrzeb autorytatywnego dokumentowania zdarzeń z przeszłości.
Archiwista na takie znaczenie pojęcia archiwum nie będzie się chciał
godzić, wydaje się jednak, iż zyskuje ono sobie miejsce zarówno w
języku codziennym, nie tylko pozaarchiwalnym, jak i w praktyce
archiwalnej.
Jak widać ze znaczenia słowa archiwum nie obejmuje ono swym zakresem
takich zbiorów rękopisów, jakimi dysponują np. biblioteki czy muzea,
gdzie wszelkiego typu akta trafiają raczej przypadkowo, nie
stanowiąc zespołów akt, przy czym zbiory owe zakładają przede
wszystkim planowe gromadzenie materiałów rękopiśmiennych nie
mających związku z działalnością kancelaryjną, a tylko ta, jak
wiadomo z dyplomatyki, rodzi akta.
Archiwum
uporządkowany zbiór dokumentów lub akt nie mających już bieżącej
wartości użytkowej (archiwalia). Archiwum dźwiękowe (fonoteka) to
zbiór nagrań dźwiękowych, a archiwum filmowe (filmoteka) – to zbiór
filmów
Archiwum
pomieszczenie lub budynek, w którym znajdują się archiwalia
Archiwum
instytucja powołana do gromadzenia, przechowywania, zabezpieczania i
udostępniania materiałów archiwalnych (akt, dokumentów, map,
dokumentacji technicznej, audiowizualnej itp.):
Sieć archiwalna w Polsce i jej struktura
Najogólniej można stwierdzić, iż państwowe władze centralne
prowadziły kilka archiwów centralnych, nieraz wspólnych dla Korony i
Litwy, ale nie zawsze do nich trafiała kancelaryjna produkcja
urzędów centralnych, jak również nie każdy urząd miał własne
„kompetencyjne" archiwum, a nawet własną kancelarię (np. sejm).
Archiwami centralnymi były Archiwum Skarbca Koronnego w Krakowie,
Archiwum Koronne w Warszawie, Archiwum W. Ks. Litewskiego, Metryka
Koronna i Metryka Litewska oraz cztery archiwa skarbowe, wspólne dla
Korony i Litwy, a mianowicie podskarbińskie w Krakowie (do początków
XVII w.), podskarbińskie w Warszawie (od XVII w.), skarbu
kwarcianego i dóbr stołowych (kamery). Jednakże produkcja aktowa
niektórych urzędów centralnych lub ich części trafiała do archiwów
ziemskich, istniejących w ich siedzibach (np. trybunałów), a nawet
do archiwów prywatnych, rodzinnych, jak to było z produkcją aktową
związaną z urzędem hetmańskim. Archiwami centralnymi są: Archiwum
Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych i Archiwum Dokumentacji
Mechanicznej. Sieć terenową po reformie z 1976 r. stanowiły archiwa
wojewódzkie, a mianowicie: Białystok (1953), Bydgoszcz (1906),
Częstochowa (1950), Elbląg z siedzibą w Malborku (1950), Gdańsk
(1901), Jelenia Góra (1951), Kalisz (1950), Katowice (1932), Kielce
(1923), Koszalin (1958), Kraków, (1951, po połączeniu dawnego
archiwum państwowego, istniejącego od 1878 r. i miejskiego), Leszno
(1950), Lublin (1918), Łódź (1951), Nowy Sącz z siedzibą w Nowym
Targu (1950), Olsztyn (1948), Opole (1953), Piotrków Trybunalski
(1919), Płock (1918), Poznań (1869), Przemyśl (1874), Radom (1921),
Rzeszów (1950), Siedlce (1950), Skierniewice z siedzibą w Żyrardowie
(1950), Suwałki (1950), Szczecin (1831), Tarnobrzeg z siedzibą w
Sandomierzu (1950), Toruń (1927), Wrocław (1811), Zamość (1950),
Zielona Góra z siedzibą w Starym Kisielinie (1953) oraz Miasta
Stołecznego Warszawy (1825). Archiwom wojewódzkim podlegały oddziały
terenowe, posiadające zazwyczaj mniejszy zasób archiwalny, często
bez działów staropolskich, mieszczące się zazwyczaj w miastach
wojewódzkich, które nie posiadają własnych archiwów. Na mocy ustawy
z 1983 r. wojewódzkie archiwa państwowe przekształcono w archiwa
państwowe, likwidując w 1985 r. archiwa w Skierniewicach
(Żyrardowie), Nowym Sączu (Nowy Targ) oraz w Tarnobrzegu
(Sandomierz), przekształcając je w oddziały archiwów państwowych, a
w 1994 r. utworzono archiwum państwowe w Płocku. Obecnie funkcjonują
3 archiwa o charakterze centralnym, 29 archiwów państwowych i 55 ich
oddziałów oraz 4 ekspozytury (stan z 30 czerwca 2000 r.). Obok
archiwów podlegających Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych,
istnieje kilka archiwów podległych ministrom odpowiednich resortów i
mają one charakter centralny. Są to m.in. Centralne Archiwum
Wojskowe, Centralne Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i
Administracji, Urzędu Ochrony Państwa, Ministerstwa Spraw
Zagranicznych, Archiwum Sejmowe, Archiwum Kancelarii Senatu,
Archiwum Kancelarii Prezydenta i Archiwum Urzędu Rady Ministrów.
Archiwa z powierzonym zasobem archiwalnym to Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, Głównego Urzędu Statystycznego oraz Zamku
Królewskiego w Warszawie. Własną sieć z powierzonym zasobem
archiwalnym tworzą archiwa szkół wyższych, a także niektóre
organizacje polityczne, naukowe i społeczne. Odrębną sieć tworzą
archiwa kościelne, Terenowe władze państwowe, również nie zawsze
posiadające własne kancelarie (np. wojewodowie), dysponowały dwoma
rodzajami archiwów: ziemskimi i grodzkimi, związanymi z sądami
ziemskimi i grodzkimi. Z ich usług korzystały nierzadko również
władze centralne. Samorząd terytorialny korzystał z kancelarii
grodzkich i stąd uchwały sejmików są jedynie oblatowane. Samorząd
stanowy wytworzyło tylko duchowieństwo, które korzystało zarówno z
kancelarii, jak i z archiwów kościelnych, oraz mieszczaństwo. To
ostatnie dysponowało archiwami miejskimi i archiwami cechowymi.
Uściślając pojęcie państwowego zasobu archiwalnego, wprowadzonego na
wzór radziecki dekretem z 1951 r., rozporządzenie Rady Ministrów z
1952 r. określiło go jako „wszelkie materiały archiwalne, które mają
historyczne znaczenie polityczne, gospodarcze, kulturalne i
naukowe". Pojęcie to, znane tylko krajom socjalistycznym, budziło
wiele wątpliwości, tak legislacyjnych (np. prawo do własności
prywatnej), jak i merytorycznych. Stąd Polski słownik archiwalny
(1974 r.) proponował następującą definicję: „całokształt materiałów
archiwalnych, kwalifikujących się do trwałego przechowywania w
archiwach, a znajdujących się we władaniu państwa lub pod jego
ochroną prawną". Dyskusja wokół tego pojęcia, z wielu powodów
prowadzona dość niemrawo, jest o tyle ważna, że zostało ono
utrzymane w ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z
1983 r., a którą archiwa rządzą się do dziś. Ustawa ta wprowadziła
jeszcze jedno pojęcie: narodowy zasób archiwalny. Rozwlekła zarówno
legislacyjnie, jak i merytorycznie definicja tego pojęciu zmierza do
objęcia praktycznie wszystkich materiałów archiwalnych, obojętne kto
jest ich twórcą i w jakim celu, jeśli tylko mają wartość
historyczną, a decydować o tym ma organ państwowy, bo Naczelna
Dyrekcja Archiwów Państwowych. Ustawa zasób narodowy dzieli na zasób
państwowy i niepaństwowy.
Brakowanie
Składnica akt spełnia ważną funkcję, kształtując zasób
archiwalny. Tutaj bowiem dokonuje się brakowanie akt, czyli czynność
wydzielania akt, które bez straty dla zasobu archiwalnego mogą ulec
zniszczeniu. Zasady brakowania są kompromisem pomiędzy tendencją do
zachowania ważnych akt, a praktycznym umożliwieniem przechowywania
coraz szybciej rosnącego zasobu archiwalnego, dzięki niespotykanemu
w dziejach „wysiłkowi" biurokracji, któremu nie jest w stanie
podołać żadne nowoczesne państwo, nawet najbogatsze. W Polsce zasady
brakowania są określone ustawowo, z uwzględnieniem szerokiego
aspektu wartości akt tworzonych przez różnorakie kancelarie.
Stosunkowo znaczna zmienność szczegółowych przepisów w tej mierze
dowodzi, że problem brakowania wymaga ciągłych badań, jeżeli ma
uchronić podstawowe akta przed zniszczeniem.
Zasób archiwalny
oznacza całą zawartość archiwum — jednostki organizacyjnej,
zawartość zgromadzoną i uporządkowaną według określonych zasad. W
tym sensie można mówić np. o zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi
czy też o zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.
Zespół archiwalny
według oficjalnej definicji, stosowanej w polskiej archiwistyce,
stanowi: całość dokumentacji, uznanej wg odrębnych zasad za
wieczystą (kategoria archiwalna A) zgromadzona przez jednego,
ustrojowo odrębnego twórcę - samodzielny urząd lub osobę fizyczną, w
tym zarówno dokumenty wytworzone przez twórcę zespołu, jak i przez
niego otrzymane zgodnie z kompetencjami w toku wykonywania
czynności. Pojęcia "zespół archiwalny" używa się tylko wobec
materiałów zarchiwizowanych, tzn. tych, które znajdują się w zasobie
archiwum. Dokumentacja znajdująca się nadal u twórcy zespołu
najczęściej określana bywa mianem registratury. Pojęcie zespołu
archiwalnego wywodzi się z archiwistyki francuskiej, która pierwsza
wprowadziła w 1841 zasadę wyodrębniania spuścizny archiwalnej każdej
instytucji lub osoby w odrębną grupę akt. Wyróżnia się różne rodzaje
zespołów archiwalnych:
ze względu na budowę wewnętrzną: zespoły archiwalne proste -
powstałe w wyniku działania twórcy zespołu, którego kompetencje i
organizacja nie ulegały większym zmianom powodującym przejmowanie
(sukcesję) materiałów archiwalnych od innych instytucji. zespoły
archiwalne złożone - 1) powstałe w wyniku działania twórcy zespołu,
którego kompetencje i organizacja ulegały znacznym zmianom
powodującym przejmowanie (sukcesję) od innych instytucji materiałów
archiwalnych, które uległy takiemu połączeniu z materiałami
sukcesora, że wyłączanie ich jest niemożliwe lub niecelowe; 2)
powstałe w wyniku działalności w ramach jednej instytucji kilku
niezależnych i równorzędnych kancelarii, powodującej wewnętrzne
powikłanie struktury zespołu. Ze względu na czas działalności twórcy
zespołu: zespoły archiwalne zamknięte - zespoły, których twórca
zakończył swą działalność (np. Komitet Centralny Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej); zespoły archiwalne otwarte -
zespoły, do których dopływają stopniowo ulegające archiwizacji
materiały archiwalne od prowadzącego nadal działalność twórcy
zespołu (np. Urząd Wojewódzki w Łodzi). Ze względu na inne cechy:
zespoły archiwalne przykładowe - przykładowo zachowane zespoły
pochodzące z grupy jednorodnych twórców zespołów nie podlegających
szczególnemu nadzorowi archiwalnemu; zespoły archiwalne typowe -
zespoły nie brakowane, zachowane celowo dla poznania całokształtu
działalności jego twórcy, a zwłaszcza sposobu i techniki jego
urzędowania; zespoły archiwalne szczątkowe - zespoły, których
materiały archiwalne zachowały się w ilości uniemożliwiającej pełne
zbadanie żadnej z istotnych funkcji jego twórcy.
Zbiór archiwalny
zbiór materiałów archiwalnych, zgromadzony przez urzędy,
instytucje, osoby fizyczne itp., przy uwzględnieniu pewnych
kryteriów doboru i w określonym celu (np. zbiór dokumentów do
dziejów miasta, osoby itp.). W przeciwieństwie do zespołu
archiwalnego zbiór archiwalny składa się z materiałów celowo
kolekcjonowanych i nie będących rezultatem statutowej działalności
danego urzędu czy instytucji. Zbiory archiwalne tworzone są przez
archiwa, które umieszczają w nich pojedyncze dokumenty lub jednostki
archiwalne o nieokreślonej przynależności do zespołu, pochodzące z
darów, zakupu lub innych, przygodnych źródeł pozyskania materiałów
archiwalnych.
Jednostka archiwalna
najniższą jest jednostka archiwalna. Jest to pismo, które może
występować w formie dokumentu lub aktu (pojęcia znane z
dyplomatyki). Najczęściej, poza dokumentami, nie występuje luźno,
lecz w postaci ksiąg, oprawnych tomów, wiązek lub teczek luźnych
akt. Taką właśnie całość fizyczną nazywamy jednostką archiwalną. Są
nimi również plany, mapy, fotokopie i inne wytwory środków
dokumentacji mechanicznej.
Inwentarz
Inwentarz archiwalny, czyli szczegółowy spis jednostek
archiwalnych., jest wynikiem uporządkowania zespołu. Inwentarz
zawiera w formie wstępu pierwsze konieczne wiadomości o dziejach i
zasadzie uporządkowania zespołu, będące cennym uzupełnieniem
wiadomości, z którymi badacz przystępuje do poszukiwania
interesujących go źródeł. W części szczegółowej inwentarz zawsze
zawiera następujące dane: sygnaturę, którą opatruje się poszczególne
jednostki archiwalne, treść lub tytuł poszczególnych jednostek, datę
powstania jednostki oraz opis zewnętrzny (wymiary, materiał
pisarski, stan zachowania itp.). Pośród inwentarzy opracowywanych w
archiwach wyróżnić należy następujące typy:
a) inwentarz książkowy — sporządzony tylko dla zespołów zamkniętych,
tzn. takich, które zostały wytworzone przez urzędy już nie
działające i tym samym można mieć pewność, iż nie ulegną
powiększeniu;
b) inwentarz kartkowy — sporządzony dla zespołów otwartych, czyli
wytworzonych przez urzędy nadal funkcjonujące, a tym samym stale
uzupełniane nową produkcją;
c) inwentarz realny — obejmujący jednostki rzeczywiście znajdujące
się w zespole i najczęściej tylko takie inwentarze są sporządzane
(oczywiście może on być zarówno książkowy, jak i kartkowy);
d) inwentarz idealny — obejmujący zarówno jednostki znajdujące się w
konkretnym archiwum, jak i jednostki przechowywane w innych
archiwach, a nawet zagubione, ale wchodzące kiedyś w skład
inwentaryzowanego zespołu. Inwentarz taki przede wszystkim spełnia
funkcje informatora lub też pomocy do badań nad zespołem.
Zasada proweniencji
zdefiniowana została w 1898 roku przez Samuela Mullera , Johana
Adriana Feitha i Roberta Ruina. Jest to naczelna i naturalna zasada
archiwalna, stosowana powszechnie. W Polsce nazywana również zasadą
przynależności zespołowej. Zasada proweniencji jest to poszanowanie
związku zachodzącego między: 1) aktami zespołu a kancelarią, która
ów zespół utworzyła, 2) aktami zespołu między sobą (niepodzielność
zespołu archiwalnego). Według B. Ryszewskiego („Archiwistyka,
przedmiot, zakres, podział”, Toruń 1972) obowiązująca obecnie
definicja zasady proweniencji wygląda następująco: „akta pochodzące
od jednego twórcy ( z jednej registratury) tworzą całość organicznie
powiązaną”. Wynika z tego, że jakakolwiek ingerencja ( czyli np.
zmiana wewnętrznego porządku lub przemieszczenie międzyzespołowe)
tej organicznej całości jest niewłaściwa.
Zasada pertynencji terytorialnej
to jedna z podstawowych zasad archiwistyki, zasada "naturalna",
stosowana przez archiwistów już przed jej sformułowaniem przez
Bertholda Niebuhra w 1815 roku, która głosi że: akta powstałe na
danym terytorium lub poza nim, lecz w trybie sprawowania nad nim
władzy do tegoż terytorium przynależą
Liczne problemy interpretacyjne tej zasady przyniósł koniec I wojny
światowej i rozpad licznych państw. Często swobodnie dzielono
zespoły archiwalne stosując się rygorystycznie do brzmienia zasady
pertynencji terytorialnej co jednak stawało w sprzeczności z zasadą
proweniencji. Jako rozwiązanie tego problemu archiwiści austriaccy
zaproponowali zasadę poszanowania historycznie ukształtowanego
zasobu archiwalnego, jednak nie zdobyła ona popularności poprzez
swoją wieloznaczność i zbyt dużą dowolność interpretacyjną.
Zasada pertynencji terytorialnej w stosunkach międzynarodowych:
[edytuj]
Zasada pertynencji funkcjonalnej - jeśli dla zarządzania jakimś
terytorium potrzebne są archiwalia z danych registratur to można je
wydzielić i przekazać dla potrzebującego je terytorium.
Zasada wspólnego dziedzictwa - dotyczy ona tych materiałów które są
niepodzielne. Pozostają one wówczas w miejscu gdzie zostały
zarchiwizowane, mają być jednak dostępne dla zainteresowanych stron,
które dzielą pomiędzy siebie po równo koszty ich utrzymania. Taka
sytuacja zaistniała np po roku 1918 dla części akt po dynastii
Habsburgów, do których pretensje rościły sobie wszystkie powstałe po
rozpadzie Austro-Węgier państwa.
Kategorie dokumentów
Ustawodawca polski dzieli akta na dwie kategorie: A —
posiadające trwałą wartość historyczną i B — posiadające wartość
znikomą lub w ogóle jej nie posiadające, a użyteczność praktyczną
przemijającą. Akta kategorii A, jeśli zostały wytworzone przez
naczelne organa państwowe lub też instytucje szczebla centralnego,
po 15 latach są przekazywane do archiwów państwowych. Jeśli
wytworzone zostały na szczeblu wojewódzkim, są przekazywane po 10
latach, na szczeblu zaś niższym po 5 latach. Niezależnie od szczebla
dokumentacja mechaniczna jest przekazywana po 5 latach, a akta stanu
cywilnego po 100 latach. Akta kategorii B są przechowywane w
składnicy akt (archiwum zakładowym) i po czasie określonym w wykazie
akt danej instytucji są niszczone (Be — akta manipulacyjne po 2
latach, pozostałe po wydaniu orzeczenia przez odpowiednie archiwum
państwowe) lub poddane ekspertyzie (kategoria Be), która decyduje
albo o zmianie kategorii, albo o przeznaczeniu na zniszczenie.
Narodowy zasób archiwalny
pojęcie, które do archiwistyki polskiej wprowadziła ustawa z
dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach
(Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1396, z późn. zm.). Definicja podana
w ustawie dziś uznawana jest za nietrafną oraz niewygodną w użyciu.
Obecnie najlepszą definicją zdaje się być ta zaproponowana przez
prof. H. Robótkę, która rozumie narodowy zasób archiwalny jako:
„całość dokumentacji zawierającej ważne informacje o wszelkich
przejawach życia narodu w przeszłości i obecnie, która to
dokumentacja w wyniku selekcji została zakwalifikowana do
wieczystego przechowywania w archiwach”. Pojęcie to zostało
wprowadzone przez ustawę w celu otoczenia opieką państwa
wartościowych materiałów archiwalnych, które nie są jego własnością.
Narodowy zasób archiwalny dzieli się na państwowy oraz niepaństwowy.
Państwowy zasób archiwalny to ten, który przechowywany jest w
archiwach państwowych, zasobem niepaństwowym zaś nazywamy tę część
dokumentacji, która przechowywana jest w instytucjach publicznych
(zasób ewidencjonowany, publiczny) oraz w rękach prywatnych (zasób
nieewidencjonowany, prywatny). Dokumentacja prywatna wchodząca w
skład narodowego zasobu archiwalnego podlega ochronie jako dobra
kultury.
|
NARODOWY ZASÓB ARCHIWALNY |
|||
| Państwowy zasób archiwalny | Niepaństwowy zasób archiwalny | ||
|
Ewidencjonowany (zasób publiczny, np. archiwa kościelne |
Nieewidencjonowany (zasób prywatny) |